Кыргыз Республикасынын ИИМдин Баңгизаттарды мыйзамсыз жүгүртүүгө каршы күрөшүү кызматынын начальниги, милициянын полковниги Уланбек Султанов Кыргызстанда синтетикалык баңгизаттарды жайылтуу маселеси канчалык курч экендигин айтып төмөнкүдөй маалымат берген.
Чындыгында, азыркы учурда дүйнөдө синтетикалык дары-дармектердин тез жайылышы глобалдык коркунучка алып келет, бул эң маанилүү маселелердин бири. Акыркы он жылдын ичинде гана алынган синтетикалык дары-дармектердин дүйнөлүк көлөмү төрт эседен ашык өстү.
Бир катар аналитиктердин айтымында, синтетикалык баңгизаттарды жайылтуунун тездиги өндүрүштүн жөнөкөйлүгү жана ийкемдүүлүгү сыяктуу мүнөздүү белгилер менен шартталат, анын ичинде ар кандай прекурсорлордун болушу жана синтездөө ыкмаларынын ар түрдүүлүгү. Башкача айтканда, синтетикалык дары-дармектерди өндүрүү өсүмдүктөрдү өстүрүүдөн же географиялык шарттардан көз каранды эмес, бул аларды каалаган жерде жана каалаган өлчөмдө жасоого мүмкүнчүлүк берет. Муну менен катар заманбап маалыматтык-коммуникациялык технологиялардын мүмкүнчүлүктөрүн пайдалануу менен синтетикалык баңгизаттарды сатуунун жаңы ыкмасынын пайда болушун да белгилеп кетүү зарыл. Мисалы, Интернет/ Draknet алардын таралышынын ылдамдыгына жана масштабынын кеңейишине өз таасирин берген.
Азыркы учурда амфетамин сериясындагы стимуляторлордун жана жаңы психоактивдүү заттардын тез жайылышы Борбордук Азия өлкөлөрүнө да таасирин тийгизди. Бул тууралуу аймактагы бардык өлкөлөрдөн келген синтетикалык баңгизаттардын саны өсүп жаткандыгы жөнүндө баяндамаларга негизделген маалыматтар далилдеп турат, бул өз кезегинде Борбордук Азия региону амфетамин сериясындагы стимуляторлорду жана жаңы психоактивдүү заттардын эл аралык мыйзамсыз жүгүртүлүшү менен байланыштуу экендигин тастыктайт.
Борбордук Азия өлкөлөрүндө “синтетиканын” мыйзамсыз жүгүртүлүшүнүн кескин өсүшү, бул аймак Россия, Кытай жана Иран сыяктуу синтетикалык баңгизаттарынын ири же өтө динамикалуу рынокторуна ээ өлкөлөр менен чектешет.
Борбордук Азия регионунда амфетамин сериясындагы стимуляторлорду жана жаңы психоактивдүү заттардын жайылуу ылдамдыгы белгилүү бир жол менен Кыргызстандагы баңгикырдаалына да таасирин тийгизди.
Алсак, колдо болгон маалыматка ылайык, акыркы бир нече жыл ичинде республиканын аймагында салттуу колдонулган кара куурай жана апийим топторунан тышкары амфетамин сериясындагы стимуляторлорду жана жаңы психоактивдүү заттарды аныктоо фактылары көп байкалууда, алардын арасында: “спайс” (синтетикалык каннабиноид), амфетамин жана метамфетамин.
Мындан тышкары, Кыргызстанда болгон ыкчам маалыматтар, ошондой эле синтетикалык баңгизаттарды аныктоо фактылары Голландиядан, Ирандан, Түркиядан, Россиядан, Казакстандан жана Кытайдан келип жаткандыгын көрсөтүп турат. Синтетикалык дары-дармектер өлкөгө почта аркылуу бандероль же кат түрүндө жеткирилет. Амфетамин сериясындагы стимуляторлорду жана жаңы психоактивдүү заттарды сатууга адистешкен баңги сатуучуларда “КАРГО” жүк кызматтары аркылуу ЕАЭБ өлкөлөрүндө логистика жолго коюлган, ошол эле учурда Бажы союзунун ичинде Кыргызстанга эл керектөөчү товарлары бар жүк ташуучу унаалар Кыргызстандан кетип жаткандарга салыштырмалуу такыр көзөмөлгө жана текшерүүгө алынбайт.
Белгилей кетүүчү нерсе, автоунаалар менен ташылган “синтетика” жүк ташуу үчүн тыюу салынбаган жана эркин жүгүртүүдө колдонулуучу тиричилик химиясы түрүндө көмүскө келет. Андан кийин Кыргызстандын аймагына кирип, “конструктордун” бардык компоненттерин бириктиргенден жана курагандан кийин, жабдылган баңгилабораторияларда синтетикалык дары жасалат, мында даярдоочу химия боюнча билимге ээ болбошу керек, ал эми баңги сатуучулардын алдын ала жазылган рецептин гана аткарышы керек.
Ошондой эле, “синтетика” эл керектөөчү товарларда, тамак-аш азыктарында, айыл чарба продукцияларында (мөмө-жемиштер), курулуш аралашмаларында жана башкаларда айкалыштырылып келгендиги аныкталды.
Синтетикалык баңгизаттардын Кыргызстанга кирүү тизмегиндеги аялуу катмарлардын бири почта байланыш бөлүмдөрү экендигин белгилей кетүү керек. Бул багыт баңгизаттарын сатуучулар арасында популярдуу, анткени почта жөнөтмөлөрүндө синтетикалык дары-дармектерди атайын жабдууларсыз табуу өтө кыйын.
Бул коркунучтун масштабдуулугуна байланыштуу, 2021-жылдын августунда баңгизаттарды мыйзамсыз жүгүртүүгө каршы күрөшүү кызматтын IT-технологиялар жана баңги каражаттарын легалдаштыруу чөйрөсүндө синтетикалык баңгизаттарга, баңги коркунучуна каршы күрөшүү боюнча атайын башкармалыгы түзүлгөн. Бул бөлүмдө иштеген жарым жылдын ичинде эле баңги кылмыштарынын 60 фактысы катталган.
